cây canh giới
Thời phong kiến, các bậc vua chúa còn phân chia cây kiểng ra làm nhiều thứ bực: vua chơi cây trắc bách diệp, quan đại thần chơi cây loan, nho sĩ chơi cây si và bậc no đủ chơi cây liễu. Người chơi cây kiểng ít nhiều đều chịu tương tác của triết lý phương Đông. Lão Tử chứng minh “Đại khối điềm tĩnh vô ngôn”, một cây kiểng vạn thọ năm cũng giống như một ông già minh triết đang trầm tư trước trời đất ơi minh mông.
Thơ ca Trung Quốc và Việt Nam thường ca tụng “tùng hùng vĩ, mai thanh kỳ, trúc thanh nhã, liễu yểu điệu như thiếu nữ”, lại còn coi Tùng – Trúc – Mai là tam kiệt hoặc tam hữu (*). ngược lại cũng có một số cây bị thế gian xa lánh vì nó không mang lại niềm vui, hạnh phúc cho người “ma cây gạo, cú cáo cây đề”.
Trong cuộc sống vội vã bữa nay, có khi gần gụi với cây cảnh tâm hồn chúng ta sẽ trở thành thanh thản, nhẹ nhõm và tạo ra được những cảm xúc dương tính, thế cuộc sẽ chứa chan vui sướng. Càng quan tâm đến chúng, chúng sẽ càng chia buồn sẻ ngọt với chúng ta. Khách Tây ba lô đến Việt Nam mỗi lần nhìn các cụ già ham mê ngắm từng chậu kiểng hoặc trầm tư trước những cục đá vô tri vô giác đều không khỏi kinh ngạc về thái độ và thời trang ung dung tự tại của con người Việt Nam.
Đối với cây kiểng phương Nam, đòi hỏi người chơi phải có trình độ cao về tay nghề bởi mỗi lối chơi, mỗi thế kiểng đều mang một ý nghĩa triết lý. hình thức nghệ thuật nầy được uốn sửa theo tích, vật linh hoặc những hình tượng về đạo nghĩa như thế phụ tử, mẫu tử, phu phụ, huynh đệ, tỉ muội, xuy phong, long thăng, long giáng, hạc lập, nhứt trụ kình thiên…
Chơi cây cảnh, người xưa chú trọng đến 4 nhân tố: nhất hình, nhì thế, tam chi, tứ diệp. Chính do vậy, ta thấy cây cảnh uốn lượn thành 3 tầng, 4 đoạn thân, 5 chùm nhánh là để biểu tượng cho tam cương (triều thần, phu tử, phu phụ), ngũ thường (nhân, lễ, nghĩa, trí, tín), tam tòng (tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử) và tứ đức (công, dung, ngôn, hạnh).Các nghệ nhân còn sáng tạo nghệ thuật chơi cây cảnh với đặc tính tư cách hoá cây thành những con vật gần gũi trong tự nhiên như: nai, ngựa… đến những loài vật có hình tượng như: cá hoá rồng, bộ rễ với nét rồng, thường gặp nhất là thế rồng lên (thăng long), rồng xuống (hạ long, long giáng) hay thế rồng bay hoặc cuồn cuộn cả một đàn rồng mẹ, rồng con (quần long).Chơi cây cảnh lên đến hoàn thiện khi người xưa lấy 10 cây hoa cảnh dáng thế (thập toàn) tạo thành 3 bộ chính làm mấu chốt cho nghệ thuật cây cảnh. Đó là tứ linh, tứ quý và tam đa.
Tứ linh gồm 4 loại cây: đa, sung, sanh, si ứng với tứ hình trong động vật: long, lân, quy, phượng. Đây là những cây gỗ lưu niên cùng họ hàng ruột rà với nhau, chịu được nắng mưa mà vẫn 4 mùa xanh tươi, nhân giống dễ dàng (giâm, chiết, ghép).Bộ tứ quý gồm: tùng, trúc, cúc, mai ứng với tứ bình, hợp với tứ thòi (xuân tùng, hạ trúc, thu cúc, đông mai) trình bày ước vọng hạnh phúc vĩnh cửu của con người.Bộ tam đa gồm 3 loại cây: sung, lộc vừng, vạn thọ vô cương, ứng với Phúc – Lộc – Thọ.
Thú chơi cây xanh cảnh ở nước ta có từ thòi xa xưa, cốt yếu là từng lớp thượng lưu, chơi để dưỡng tâm, dưỡng thần, tránh dục vọng. Cũng không ít người mua cây cảnh để tô vẽ thêm cuộc sống giàu sang, quyền thế của mình. Thời phong kiến, nghệ thuật chơi cây cảnh từ dân gian đến chốn cung đình ít nhiều chịu thúc đẩy môn phái cổ điển Trung Quốc. Theo môn phái này, cây cảnh bất luận loại gì cũng phải mang dáng vẻ của những con vật quý hiếm như: long, lân, quy, phượng, hạc, lộc.Bộ tứ linh long, lân, quy, phượng tượng trưng cho quyền lực, thành đạt, sống lâu, phú quý. Hạc, lộc mô tả sự ấm no, cao nhã, hạnh phúc. Mỗi tư thế của mỗi con vật cũng hàm chứa những hoài bão riêng. Thế “Thần long bái vĩ”, thế “Mãnh hổ giáng lâm” biểu lộ sự ước mơ có sức mạnh, thâu tóm quyền lực, làm nên sự nghiệp lớn lao. Thê “Phượng hoàng đăng sơn”, thế “Bạch hạc đơn vũ” nói lên niềm khát khao tự do, nhàn hạ, hạnh phúc. Ngoài các thế, dáng cây cảnh nói trên, còn có nhiều thế, dáng khác do nghệ nhân tự tạo, ký thác hoài bão của mình.Ngày nay, người chơi cây cảnh chạy theo trường phái cây cảnh Hà Lan, Nhật Bản. bởi thế, môn phái cây cảnh cổ điển không còn chiếm địa vị độc tôn. Theo các môn phái cứ để cây cảnh phát triển thoả thích, tự nhiên. tuy thế, muốn cho cây có bộ cỗi rễ quyến rũ, chi nhánh cân đối, có phong độ đạt đến nghệ thuật tuyệt vời thì cũng phải cần đến bàn tay điêu luyện của nghệ nhân giàu óc tưởng tượng và lòng kiên trì, nhẫn nại. Một cây xanh cảnh đẹp rất chú trọng đến bộ gốc, rễ. Từ bộ cội rễ hài hòa, cân đối có sẵn, người chơi cây cảnh sẽ gửi gắm tâm tư, tình cảm của mình qua cách tự tạo ra các thế cây.
bởi thế, người chơi kiểng rất thích băng rừng lội suối để săn tìm những dáng cây độc đáo, thân hình vặn vẹo, có cội rễ lắt léo, biểu trưng cho sự sống trơ trụi một mình giữa đỉnh hú mây ngàn mà vẫn hiên ngang vượt qua phong ba bão táp.
tổ tiên ta nghiệm thấy rằng “Sơn trung tự hữu thiên niên thọ. Thế thượng nan phùng bách tuế nhân” (Trên núi ngàn năm cây vẫn có. Trên đời khó gặp người trăm tuổi).
Những người tình thích thiên nhiên xoành xoạch ứng xử với cây kiểng như một bạn hiền và còn coi đó là một nguồn cảm hứng vô tận, giúp họ vươn tới cái đẹp để hoàn thiện cuộc sống.
Lão Tử và Trang Tử khuyên con người hãy quay về với thiên nhiên, phải sống tương sinh tương hòa với trời ơi cỏ cây. Người chơi cây kiểng cảm thấy tự nhiên như gần gũi bên mình, trời đất ơi minh mông như gom về một mối. Người Trung Quốc cũng gọi cây cảnh thu nhỏ là Penjing, là bức tranh ba chiều và là một thứ thơ ca im lặng. tổ tông ta chơi cây kiểng chẳng những quan tâm tới “nhứt hình, nhì thế, tam chi, tứ diệp” có nghĩa là nặng về dáng cây, thế kiểng, tàn nhánh, lá mà còn yêu tiếng chim hót trên cây, tiếng dế trong hốc đá và cả ánh trăng thanh trong những đêm hè.
Vào những ngày giáp Tết cựu truyền dân tộc, cây cảnh đủ loại, đủ cỡ, mang nhiều dáng vẻ độc đáo xuất hiện tản mác trong khu chợ hoa muôn màu, muôn sắc, ngạt ngào hương thơm, cuốn đông đảo dân chơi cây cảnh sành điệu từ các nơi đến thưởng lãm.Nghệ thuật chơi cây cảnh ở nước ta khái quát tuy có tương tác các trường phái Nhật Bản, Hà Lan. Trung Quốc… nhưng vẫn giữ được bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc. Chơi cây cảnh dù là môn phái đương đại hay cổ điển vẫn là thú chơi phong lưu, thanh tao, vừa có tính nghệ thuật vừa mang ý nghĩa triết lý sâu sắc. Qua thú chơi cây cảnh, con người đã gửi gắm vào đó ái tình quê hương xứ sở, đồng thời biểu lộ ý chí vươn tới chân – thiện – mỹ…
Nhiều thế cây khá phổ quát hiện giờ như: thế “Trực cảm” tượng trưng đức tính ngay thẳng, thanh liêm, thẳng tính; thế “Huyền nhai” thể hiện tâm hồn thoáng đạt, lãng mạn, no ấm; thế “Xiêu phong”, thế “Hoành phi” chỉ tinh thần vươn lên, quyết không khuất phục trước bạo lực. khái quát, cũng như cây cảnh theo trường phái cổ điển, mỗi thế cây cảnh đều trình bày một tính cách độc đáo riêng. Tùy xem của người chơi mà chọn dáng cây sao cho thích hợp.Giới chơi cây cảnh, ngoài công nghệ lão hóa, thu gọn dáng cây, họ còn lắp ghép cây cảnh vào đá núi, san hô, gốc cây khô… để tạo ra một khoảng tự nhiên thơ mộng đầy ấn tượng như: cảnh cây đa bến cũ, cảnh hang động sầm uất, cảnh ghềnh đá chênh vênh, cảnh miền quê êm ả… đương nhiên để việc lắp ghép đạt đến nghệ thuật tuyệt vời đòi hỏi nghệ nhân phải có trình độ thẩm mỹ cao, óc mường tưởng phong phú.Qua thú chơi cây cảnh, ở chừng đỗi nào đó, ta có thể nói, con người đã sáng tạo ra quang cảnh thiên nhiên sinh động và quyến rũ. Thật là ham thích, sau những giờ phút lao động cực nhọc, ngồi bên ly trà xanh bốc khói, ngắm nhìn cảnh sắc thiên nhiên thơ mộng được thu hẹp trong chậu cây cảnh mi ni đặt trên bàn nước, sẽ thấy tâm hồn thảnh thơi., phiêu bồng.
Chơi cây xanh cảnh là một nếp văn hoá truyền thống của dân tộc ta. Ban đầu thú chơi này chỉ có những gia đình quyền quý. hiện tại, thú chơi cây cảnh đã phổ thông đến nhiều tầng lớp, đặc trưng lớp người lớn tuổi. Người xưa có câu: yêu cảnh, yêu hoa thì ra yêu đòi. Nhìn một chậu cây cảnh, ta sẽ thấy tập trung trót hay một phần vũ trụ. Trong cái nhìn khái quát, ta sẽ thấy được cái hùng vĩ của một cây đại thụ trong tự nhiên. Ngoài ra còn cảm nhận được mối giao hoà giữa tự nhiên và con người, bộc lộ triết lý con người có thể hoàn thiện tự nhiên chứ chẳng thể sáng tạo thiên nhiên
nên chi, người chơi cây kiểng luôn có những khát vọng trường sinh, xem cây cảnh như một bức tranh kỳ mỹ, một viện điều dưỡng Free có khả năng điều chỉnh cuộc sống con người. Có lẽ vì thế mà nhà văn Lâm Ngữ Đường (TQ) mới viết: “Nhà cửa không cây cối chung quanh thì đơn côi cũng như người không bận quần áo…” (***)
Người Huế ngoài những cây kiểng uốn sửa theo quy cách cung đình, họ còn thích chơi những cây có trái sum sê biểu trưng cho sự sung mãn, phát tài, đặc biệt là những cây có hoa thơm man mác, dịu dàng.
hiện tại, thú chơi hoa và cây kiểng đã trở nên một nhu cầu, nhu cầu hưởng thụ và thư giãn, nhu cầu thưởng thức và sáng tạo nhằm vươn tới chân – thiện – mỹ. Mặc dù cây cảnh hiện bị chi phối bởi nhiều thiên hướng thẩm mỹ và nhiều môn phái khác nhau nhưng vớ đều cùng hướng về cái đẹp, cái đẹp trong mối quan hệ giữa con người với con người và giữa con người với tự nhiên
hiện tại, người chơi kiểng không còn những nét buộc ràng và gò bó như xưa, nhứt là từ khi kiểng Bonsai PT mạnh. Khác hơn kiểng thế HN và kiểng cổ Nam Bộ,
Để có những chậu cây cảnh trước nhất phải lấy cây từ nơi hoang dại như sung, si, thông, trắc cũng có thể cấy ghép ở vườn, trồng vào chậu như khế, me, tùng, mai…
Những nghệ nhân đầy nhiệt huyết với nghệ thuật cây cảnh ưng ý từ 10 – 20 năm để hoàn chỉnh một cây thế với những nguyên tắc tạo hình tỉ mỉ và nghiêm nhặt. Gây dựng một chậu cây cảnh lâu năm chẳng hề dễ dàng ai cũng làm được, huống hồ là cả một vườn cảnh. Mỗi người có cách cảm nhận khác nhau và thành ra bồn cảnh cũng có những mẫu mã khác nhau. Người lớn tuổi, tâm tính mô phạm, thích kiểu dáng chịu liên quan của đạo nho, diễn đạt những thế cây: Phúc – Lộc – Thọ, ngũ phúc, phu tử, mẫu tử, huynh đệ, bằng hữu… Người trẻ tuổi thích hào phóng, lãng mạn thì tạo thế cây hoành, thế cây nằm ngang hoặc trễ đổ xuông như dòng thác.
Mỗi thế kiểng đều phải cắt tỉa, uốn sửa đúng tàn, đúng điệu, không thừa không thiếu. Ngay cả ngọn cây cũng có nhiều cách thể hiện khác nhau tùy theo tâm ý của mỗi người. Nếu uốn cho ngọn cao lên gọi là “tàn vỏ”, bộc lộ sự vươn lên và ẩn ý kiêu căng tự thị. Uốn thấp gọi là “tàn văn”, trình bày sự khiêm tốn. Uốn vừa là “trung dung”. Các tàn nhánh cũng dựa theo các nguyên lý âm dương “âm cực dương sinh, dương cực âm sinh” cốt tạo nên sự cân đối kết hợp. nên, có nhiều nghệ nhân rất nghiêm khắc với cách tỉa cành, cắt ngọn, dựa trên ba nguyên tố Thiên – Địa – Nhân.
cây tùng cảnh đẹp Cây cũng có thứ thanh cao, có thứ tầm thường, có thứ nhã, có thứ tục (**) nên hầu hết những người sành điệu đều chọn những cây có ý nghĩa thanh cao và có giá trị nghệ thuật để đưa vào chậu, chả hạn như sung, ngâu, nguyệt quới, mai vàng, khế, lựu… hoặc những cây mang tính trầm tư mặc tưởng, u tĩnh, điển hình cho sự ẩn dật như sanh, si, gừa, bồ đề…
Về mẫu mã (style), người chơi kiểng cổ thường xếp đặt theo cá tính tam cương ngũ thường, xuy phong mẫu tử hoặc tam tòng tứ đức nhằm tạo nên những khuôn mẫu luân lý và đạo đức cổ nhân. Mỗi cây kiểng, mỗi dáng thế ngoài vẻ đẹp hình thức còn mang một ND sâu kín mà người chơi muốn gởi gắm vào đó “Tâm ư trung hình ư ngoại”.
Đất Thăng Long đã từng nổi tiếng với những vườn ngự uyển thời Lý, Lê nay vẫn còn ghi trong sử sách. đặc biệt cây thế ở vùng đất nghìn năm văn vật thường tạo dáng theo một chủ đề nặng về luân lý, đạo đức như thế tam đa, ngũ phúc, phụ tử, huynh đệ, song thụ và thường sử dụng 4 dáng chính như: trực, hoành (nằm ngang), huyền (thác đổ), xiêu (nghiêng). Nhưng đa số các cụ lại thích dáng trực để thể hiện cho sự ngay thẳng thẳng thắn, các dáng khác tuy đẹp và lãng mạn nhưng lại mềm mại, gãy đổ.
bonsai sanh mini Mỗi người đều nhìn vẻ đẹp bằng cái tâm, bằng sự thí điểm, cũng như nhà văn Sơn Nam cho rằng cây kiểng đóng vai trò viên ngọc, cái đỉnh đồng. Nó gần gũi với con người và thơ mộng như một bài thơ siêu thăng, phúc hậu. Có người say mê đến nỗi muốn thổi hồn vào từng gốc cây và trân trọng như gìn vàng giữ ngọc. thi sĩ Cao Bá Quát cả đời chỉ bái phục có hoa mai “nhứt sinh đê thủ bái mai hoa”. Nguyễn Trung Ngạn coi mai hơn hẳn các loài hoa khác “Dã mai cốt cách nguyên phi tục”. Phan Kế Bính đã từng viết: “Nhàn cư vô sự”, lúc nhàn hạ tiên sư cha ta tiêu khiển bằng cách đắp đá trồng cây để ký thác hoài bão, di dưỡng tính và giữ cho thần chí được khoan khoái.
be ca canh dep Chẳng hạn như mai, trúc, tùng đẹp vì nó biểu trưng cho những đức tính cao quý “ngự sử mai, quân tử trúc, trượng phu tùng”. Mai, đào khả ái, thanh cao lại còn là hoa Tết, là sứ thần của mùa Xuân. Cây liễu tượng trưng cho vẻ đẹp của nữ giới “mình liễu, liễu yếu đào tơ”.
Bonsai có cội nguồn từ Trung Quốc và PT mạnh ở Nhật, một loại hình nghệ thuật mô phỏng thiên nhiên và được coi là những tác phẩm nghệ thuật sống, đòi hỏi người chơi không chỉ có một tâm hồn nghệ sĩ, một bàn tay khéo mà còn phải hiểu biết về đặc điểm sinh thái của từng loài cây và khoa học nuôi trồng. Mỗi cây Bonsai là một tác phẩm độc đáo, chẳng thể có hai cây hoàn toàn giống nhau và cũng không có cây nào đạt tới mức hoàn thiện. Kiểng Bonsai rất thư thái và thiên nhiên nhưng hàm chứa một định nghĩa nín nhịn, từ tốn, tượng trưng cho tinh thần chịu đựng, trầm tĩnh, nghiêm túc và tiết hạnh.
Tomlinson, bậc thầy về Bonsai thế giới cho biết Nhật đã tôn vinh vẻ đẹp của tự nhiên bằng cách đưa cây vào chậu và nâng nó lên thành triết lý sống, một hình thức nghệ thuật lý tưởng mang đậm dấu ấn thiên nhiên và tâm hồn người nghệ sĩ.
Cây cảnh có trăm ngàn cái đẹp, đẹp về loại hình lẫn nội dung, đặc thù là công dụng tầng lớp, nhưng cái đẹp thường là cái chẳng thể giải nghĩa được. vì vậy nhà văn Sơn Nam đã viết: “Non bộ và cây kiểng bắt nguồn từ một triết lý, nói nôm na là một đạo nghệ, đạo nghĩa”.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét